Madde 871

2. Rehin dereceleri arasındaki ilişki

Madde 871 - Aynı taşınmaz üzerinde farklı sıralarda kurulmuş bulunan rehin haklarından birinin terkin edilmiş olması, sonraki sırada yer alan rehinli alacaklıya boşalan dereceye geçme hakkı vermez.

Terkin edilen rehin hakkı yerine yeni bir rehin hakkı kurulabilir.

Sonraki sırada yer alan rehinli alacaklılara boşalan dereceye geçme hakkı veren sözleşmelerin geçerliliği, resmî şekilde yapılmalarına; aynî etki sağlamaları, tapu kütüğüne şerh verilmelerine bağlıdır.

I-) Yargı Kararları:

1-) Y. 14. HD, T: 18.03.2011, E: 2011/907, K: 2011/3439:

“… Dosyada yer alan bilgi ve belgelerden; 27.09.2007 tarihinde 1976 sayılı parseldeki 113/8628 arsa paylı, zemin kat, 1 numaralı bağımsız bölümün tapu kaydı üzerine alınan borca karşılık davalı Kadir lehine diğer davalılar tarafından 350.000 TL limitli ipotek tesis ettikleri, bu ipoteğin 1. derecede kurulduğu, aynı yer üzerine bu defa 14.11.2007 tarihinde davacı şirket lehine kullandırılan konut kredisi sebebi ile 350.000 TL bedelli 2. derecede ipotek kurulduğu görülmektedir.

Davacı şirket, davalılar arasındaki birinci derecedeki ipoteğin gerçek alacağa dayanmadığını, terkin edilmesi halinde 14.11.2007 tarihli ikinci derecedeki ipotek alacakları birinci dereceye yükseleceğinden hukuki yararları bulunduğu iddiasıyla eldeki davayı açmıştır. Bu davada öncelikle, hukuki yarar, arkasından da Türk İpotek Hukukunda ipotekteki derecelerin ne anlama geldiği hususları üzerinde durulması gerekmektedir.

… Taşınmaz rehininde Roma hukukunda geçerli bulunan boşalan dereceye ilerleme sistemi ile Alman hukukunda geçerli bulunan sabit derece sistemi olmak üzere iki temel sistem bulunmaktadır. Boşalan dereceye ilerlemeyi esas alan sistemde rehnin sırası, rehin tesis tarihine göre tayin edilmekte, eski tarihli rehin yenilerden önce gelmektedir. Bir rehin hakkı herhangi bir sebeple sona ermişse sonraki sırada yer alan rehin hakları otomatik olarak birer basamak öne kaymaktadır. Türk Medeni Kanunu bu sistemi benimsememiş, İsviçre hukukunda olduğu gibi sabit dereceler sistemine ilişkin düzenlemeler getirmiştir. Gerçekten Türk Medeni Kanunu’nun 870. maddesi hükmü uyarınca “Rehinin sağladığı güvence, tescilde belirtilen rehin derecesi ile sınırlıdır. Taşınmaz rehini, sırada kendisinden önce gelecek olanın miktarının tescilde belirtilmesi kaydıyla, ikinci veya daha sonraki derecede de kurulabilir.” Sabit dereceler sisteminde rehin hakkı kurulacak taşınmaz değeri farazi bazı parçalara bölünmekte, her dilimle rehin hakkı kurulacak bir derece oluşturulmaktadır. Oluşturulan bu dereceler taşınmaz rehninin sırasını ve teminat miktarını tayin eder. Bir derecenin hangi sırada ne miktar için teminat teşkil edeceğini taşınmaz maliki tespit eder veya taşınmaz maliki ile alacaklı anlaşarak rehnin türü, derecesi, sırası ve teminat teşkil edeceği miktarı kararlaştırabilir. Derecenin teminat miktarı bir kere tespit edilerek tescil edildikten sonra, sonra gelen derecelerde tescil edilmiş rehinli alacaklıların rızası olmadan onların zararına artırılamaz (T.M.K. m. 875, f.2). Bu şekilde kurulan rehin derecelerinden biri boşalırsa ve sonradan gelen derecedeki alacaklı bu boşalan dereceden yararlanma sözleşmesi (T.M.K. m. 871) yapmamışsa, boşalan dereceye ilerleyemez. Çünkü T.M.K. m. 871’e göre “aynı taşınmaz üzerinde farklı sıralarda kurulmuş bulunan rehin haklarından birinin terkin edilmiş olması sonraki sırada yer alan rehinli alacaklıya boşalan dereceye geçme hakkı vermez.” Belirtildiği üzere sonraki sırada yer alan rehinli alacaklıya boşalan dereceye geçme hakkı veren bir sözleşmenin yapılmış olması gerekir. Bu sözleşmenin geçerliliği ise resmi şekilde yapılmasına; ayni etki sağlamaları tapu kütüğüne şerh verilmelerine bağlıdır. Şu halde 1. derecedeki rehin hakkı 2. derecedeki rehinden daha sonra da kurulsa öncelik hakkına sahiptir. Sözleşme dışında sabit dereceler sistemine getirilen bir istisna da Türk Medeni Kanunu’nun 872. maddesidir. Ne var ki, bu istisna hükmü taşınmazın paraya çevrilmesinde gözetilebilir.

Bu açıklamalardan sonra somut olaya gelince;

Davacı şirket ile davalılardan Pelin ve Muzaffer arasındaki 14.11.2007 tarihli ipotek akit tablosunda davacı şirkete öndeki derecelerden biri boşalırsa ipoteğin boşalan dereceden yararlanılacağına dair yetki verilmediğinden, sabit dereceler sisteminin bir sonucu olarak davacının 14.11.2007 tarihli ipoteği boşalma olsa dahi kendiliğinden bir önceki dereceye ilerleyemez. Dolayısıyla davacının eldeki davayı açmakta hukuki yararı bulunmamaktadır. …”

II-) Türk Kanunu Medenîsi:

2- Tertip

Madde 786

Bir gayri menkul üzerinde muhtelif derecede rehinler tesis olunursa bunlardan birinin terkini, alacaklıyı serbest kalan dereceye geçirmez. Malik, terkin olunan rehnin yerine bir diğerini tesis edebilir.

Sonradan gelen alacaklılara serbest derecelerden istifade etmek hakkını veren mukavelelerin muteber olması, tapu sicilline o yolda şerh verilmelerine bağlıdır.

III-) Madde Gerekçesi:

Yürürlükteki Kanunun 786 ncı maddesini karşılamaktadır.

Maddenin “Tertip” şeklindeki kenar başlığı içeriğine uygun olarak “Rehin dereceleri arasındaki ilişki” şeklinde değiştirilmiştir.

Maddede her taşınmaz rehninin sabit bir derecesi olduğu önceki sıradaki derece içindeki rehin ve rehinlerin sona ermesi, bu derecenin kısmen veya tamamen boşalması hâlinde, sonraki sıradaki taşınmaz rehinlerinin bu önceki sıraya ilerleyemeyeceği ve malikin boşalan rehin derecelerine yeniden taşınmaz rehni tesis edebileceği düzenlenmektedir.

Bu kural, yani her taşınmaz rehninin sabit bir derecesi olacağı kuralı emredici nitelikte sayılmamıştır. Aksine yapılacak sözleşmeler, yani bir taşınmaz rehninin boşalan öndeki bir dereceye ilerleyebileceği hususunda yapılacak sözleşmeler kaynak Kanunun bu maddeyi karşılayan 814 üncü maddesinin üçüncü fıkrasından farklı olarak, resmî şekle tâbi tutulmuştur. Bu bir geçerlilik şartıdır. Bu tür bir sözleşme rehin kurulurken yapılabileceği gibi, rehnin kurulmasından sonra yapılması da mümkündür.

Boşalan dereceye ilerleme hakkı veren sözleşmelerin tapu kütüğüne şerhi, bir geçerlilik şartı olmayıp, bu hakkın taşınmaz üzerinde daha sonra hak sahibi olabilecek kişilere karşı ileri sürülebilmesini sağlayabilmek için öngörülmektedir. Bu şekilde yürürlükteki metinde yer alan ve yanlış yorumlara sebebiyet veren “muteber olması tapu siciline şerh verilmesine bağlıdır” şeklindeki ifade düzeltilmiştir.

Bir alacaklının boşalan dereceye ilerleme hakkı varsa, ona ait rehin hakkının, önceki sırada bulunan her hangi bir rehin derecesi boşaldığında bu boşalan dereceye tescili, bu alacaklı tarafından istenebilecektir. Boşalan bu derece bir önceki sırada olabileceği gibi, daha önceki bir sırada da olabilir. Tarafların bu konuda daha somut sözleşmeler yapması, örneğin boşalan dereceye ilerleme hakkını sadece bir önceki sıraya veya daha önceki herhangi bir sıraya hasretmeleri mümkün kılınmıştır.

IV-) Kaynak İsviçre Medenî Kanunu: